سیری در اشراق 1

سفرهای چهار گانه شیخ اشراقی

گشت و گذار در عالم حس

گشت و گذار در عالم نفس

گشت و گذار در عالم عقل

گشت و گذار در عالم ربوبیت

از حس گذشتن به نفس رسیدن از نفس گذشتن به عقل رسیدن از عقل گذشتن و به رب رسیدن سفری است طولی نه دورانی و به تعبیر دیگر سفرهای چهارگانه از دیدگاه شیخ اشراق به قوس صعود ارتباط دارد و ارتباطی با قوس نزول ندارد. بر خلاف سفرهای چهارگانه حکمت متعالیه که سفری دورانی است مانند گردش کره. این حرکت هم نزولی است و هم صعودی. حرکت در برزخ نزولی و صعودی که حرکتی دوری است را در بر دارد اگر چه به مقصد از این قوس نزول یا برزخ نزولی آن قوس نزولی مربوط به مراتب آفرینش نیست بلکه به مراتب کمال انسان ارتباط دارد.

غایت سیر انسان در تفکر سهروردی ورود در عالم ربوبیت است که با مرحله دوم سفر از دیدگاه ملاصدرا قابل تطبیق است. شکی نیست که حکمت اشراق را حکمت ایرانی خوانده اند. اگر چه بخشی از آن ، شرح حکمت افلاطون و افلوطین است ولی چنان که گفته شد ، حکمت اشراقی افلاطون نیز به منابع و سرچشمه های ایرانی باز می گردد. ( از دیدگاه تاریخی تحقیق عمیقی در این باره انجام نگرفته است وبا دلایل قطعی قابل اثبات نیست.) در هر صورت بسیاری از مباحث مطرح شده در حکمت اشراق از منابع ایرانی الاصل گرفته شده و شباهت های بسیاری با آن دارد. دست کم اندیشه های سهروردی از منابع ایرانی اخذ و اقتباس شده است نه از ترجمه های غربی.

 

اقسام سیر

1.سیر محبی

2.سیر محبوبی

 

سیر محبی : آدمیان با همت و تلاش و محبت ورزیدن ، به سوی غایت قصوای خویش حرکت می کنند و از عالم طبیعت بیرون می روند و به ماوراء عالم طبیعت یعنی عالم ربوبیت می رسند و آن جا به تماشای صفات و اسماء الهی به صورت جمعی و قرآنی می پردازند. جمعی از آنان در این مقام منیع می مانند و جمعی به اندازه توان خرد و استعداد دریافت رحمت الهی امتنانیه حق تعالی ، بر می گردند تا دیگران را نیز به آن مقام منیع برسانند. آنان در این عالم ، اسماء و صفات الهی را به صورت فرقی و تفصیلی مشاهده می کنند و به خلق خدا برای رسیدن به کمال شایسته خود یاری می رسانند و تا حد امکان آنان را به دنبال خویش می برند. این سیر ، سیر محبی است و اولین درجه علم مربوط به آن ، علم اکتسابی است. صاحبان این سیر ، بخشی از عمرشان را در سفر اول می گذرانند و بخشی را در سفر دوم و ممکن است بخشی را در سفر سوم و بخشی دیگر را در سفر چهارم بگذرانند.

سیر محبوبی : که بر اساس تعلق حب ذاتی ازلی حق تعالی به بنده انجام می شود ، علم اکتسابی ندارد بلکه علم مربوط به آن ، علم وهبی یا موهوبی است. مانند انبیاء و کُمّل از اولیاء الهی. آن حضرات ، همه سفرهای چهارگانه را در دمی و در نفسی بلکه در کمتر از آن ، طی می کنند. ورودشان در طبیعت با خروجشان از آن برابر است. آنان در آغاز ورودشان در عالم طبیعت مترنم به حقیقت توحیدند و  إنی عبدالله و آتانی الکتاب می گویند و در واقع به تمام و عبودیت حقیقت آن دست یافته اند.